Hendrik Pater

:

• Beroep: zilversmid, blauwverver, linnenverver en marktmeester

Aantekeningen:

Uit de Leeuwarder Courant van zaterdag 6-1-1996.
Menslievende blauwverver bekommert zich om drenkelingen
Dossier Leeuwarden door Jaap Hellinga

Dit is een aflevering in een reeks historische verhalen over de stad Leeuwarden.
De artikelen komen tot stand in samenwerking met het Leeuwarder Gemeentearchief, dat een schat aan opmerkelijke, vaak bizarre gegevens over vroegere Leeuwarders bevat.

BLAUWVERVER Hendrik Pater en zijn vrouw Gaetske Riemersma moeten het goed met de mensheid voor hebben gehad. Het winterde al enige dagen in de Friese hoofdstad en de grachten waren op 31 januari 1831 dan ook dichtgevroren. De ijslaag was echter nog dun en op verschillende plaatsen onbetrouwbaar. Maar ook in de vorige eeuw waren er genoeg waaghalzen die zich daar niet door lieten afschrikken. Tientallen Leeuwarders bonden de ijzers onder voor een tochtje over de bevroren wateren in en rondom de stad.
Pater vreesde dat "het broze ijs, aan den invloed der middagzon blootgesteld, eenmaal voor het gewigt der zorgelooze schaatsenrijders zoude bezwijken". Vanwege zijn werk als "blaauwverver", hij verfde stoffen, was de ambachtsman vaak op de stadswallen en binnensingels te vinden. Hij had een goed zicht op de kwaliteit van de ijsvloer en die boezemde hem weinig vertrouwen in.

Op de ochtend van 31 januari had Pater nog verschillende bakens uitgezet "of laten uitzetten, langs de plaatsen op het ijs, waar hij hetzelve gevaarlijk rekende". Natuurlijk waren er eigenwijze lieden die zich niets van de waarschuwingstekens aantrokken.Het kon niet uitblijven. Rond een uur 's middags liepen de eerste twee al een nat pak op.Zij hadden zich binnen het afgebakende vak gewaagd en waren er prompt door het ijs gezakt.
Slechts met veel moeite kon het onfortuinlijke duo op de kant worden geholpen, waarna Pater en zijn echtgenote de schaatsers "in hunne woning hulp verleenden, verzorging en verkwikking edelmoediglijk aanboden en in persoon toedienden".
De geredden waren nog maar net vertrokken, of er deed zich een tweede ongeluk voor.Niet ver van het eerste wak waren opnieuw mensen door het ijs gezakt. Twee vrouwen waren in zorgelijke toestand op de oever getrokken. Hoe lang ze in het het ijskoude grachtwater hadden gelegen, blijft duister. Wel is duidelijk dat de slachtoffers er uitermate slecht aan toe waren.
"Pater, op het gerucht toegesneld, wendde niet alleen zelf pogingen tot redding aan, maar stelde, ofschoon niet ver vandaar verschillende herbergen stonden, zonder eenig aarzelen zijn huis open voor schijnbaar levenlooze drenkelingen". Beiden werden de woning binnengedragen en vervolgens in afzonderlijke vertrekken "opgenomen, verpleegd en op de bedden der huisgenooten gelegd".
"Het was een treffend schouwspel, hoe onder de toevloeyende menigte waarmede het niet zeer ruime gebouw al spoedig opgevuld was, Pater en zijne huisvrouw zich in de weer stelden voor de ongelukkigen; hoe deze hare krachten aanwendde, kasten ontsloot om kleederen, linnengoed en verplegingstukken te verschaffen; hoe gene van elders brandewijn en wrijvingsmiddelen met milde hand aanbragt en toediende."
Ondanks de verwoede reddingspogingen zou er zich een drama in het huisje van de blauwverver afspelen. "Aan de eerste drenkelinge werden, bij behoorlijke verwarming, de middelen der kunst aangewend, welke voor de tweede, vruchteloos bevonden werden."
De schaatsster blies haar laatste adem uit. "Welk eene blijdschap aan den eenen kant de gevoelige man liet blijken, toen de eene drenkeling teekenen van leven openbaarde, en hoe integendeel zijn hart tot hooggaande "ontroering kwam bij de tijding, dat de andere gestorven was."
De overlevende werd nog enige tijd in het huis van Pater verzorgd. De zes kinderen van het gezin moesten zich zolang maar anders behelpen "tot dat de drenkelinge in behouden staat, eerst den volgende voormiddag, dit verblijf van menschlievendheid verliet". De diepbedroefde vader van de gestorven vrouw wilde de Leeuwarder een schadeloosstelling aanbieden. Daar moest Pater niks van weten.
Zoveel goedheid, dat wekte uiteraard de nodige bewondering bij de stadsgenoten. Het stedelijk bestuur deed een vergeefse poging de edelmoedige Leeuwarder te belonen. Het was uiteindelijk de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen die met een passende beloning voor Pater en Riemersma kwam. Het echtpaar ontving een zilveren medaille en een getuigschrift, waaruit voor dit artikel veelvuldig werd geciteerd. Een financiële vergoeding bleef Pater consequent weigeren: "Ik heb mijn pligt gedaan, en geen geld moet mij dat bewustzijn in mijn binnenste ontnemen."

Hendrik Taetske Riemersma 24 sep 1815 (Civil)Leeuwarden. Taetske (dochter van Johannes Fransen Riemersma en Albertje Jans Dijkstra) (00-00-1795); 29 mrt 1850Leeuwarden. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: kandidaat-notaris

Aantekeningen:

Overleden:
Ongehuwd. Volgens een overlijdens-advertentie door zijn vader was hij Candidaat-Notaris te Leeuwarden. In een dankadvertentie op 13 januari 1852: De Ondergetekende betuigt langs dezen weg zijnen innigen dank, aan Vrienden en Bekenden, voor de algemeene deelneming, hem en zijne Kinders betoond, bij het overlijden zijns oudste Zoons J.R. Pater H. Pater

Grietje Wiebe (Wybe) van der Wal 24 feb 1841 (Civil)Leeuwarden. Wiebe (zoon van Evert Franses van der Wal en Janneke Antoinette Riedburg van Jelgershuis) 27 nov 1814 Roordahuizum. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: koffiehuisbediende

Aantekeningen:

Overleden:
Ovl. adv.: Het behaagde den Alwijze en goede Voorzienigheid hedenavond omstreeks 11 uren, op onverwachts, tot mijn bittere droefheid en die zijner naaste betrekkingen, van mijne zijde weg te nemen mijn geliefde Echtgenoot JOHAN GEORGE PATER, in den ouderdom van ruim 30 jaren, aan de gevolgen van een noodlottigen val van een wagen in dezen morgen, mij nalatende vier nog zeer jonge kinderen.

Johan Lutske Sjoerds Wiersma 04 jan 1845 (Civil)Kollum (gemeente Kollumerland). Lutske (dochter van Sjoerd Wybes Wiersma en Ymkje Klazes Damstra) 07 apr 1825 Kollumerland; 16 mrt 1863Kollumerland. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Verblijfplaats:
Volgens Bev. reg. Dokkum 1880-1890 boek D blz. 338 gaat Albertina met twee zoons als hoofd op 12 november 1885 naar Groningen. Ze wonen dan Stadswalwijk D no. 95c.
Zoon Hendrik is dan advovcaat en vertrekt 9 januari 1889 naar Hellevoetsluis. Zoon Wytze is dan nog zonder beroep en komt op 14 oktober 1889 weer terug vanuit Alkmaar.

ALbertina Sikke Dirks Kuijpers 03 dec 1856 (Civil)Leeuwarden. Sikke (zoon van Wytze Kuijpers en Pietertje Dirks Tanja) 24 apr 1832 Het Bildt vrouwenparochie; 12 mei 1882Ternaard. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: secondant aan de Fransche Kostschool

Aantekeningen:

Overleden:
Ovl.adv.: Nog treurende over het verlies van mijn oudste Zoon, overleed heden alhier, tot mijne en mijner Kinderen diepe droefheid, mijn derde Zoon JAN PATER, laatst Secondant aan de Fransche Kostschool te Oostburg in Zeeland, in de ouderdom van bijna 24 jaren. Leeuwarden, den 12 Januarij 1853. H. Pater

:

• Beroep: boekhouder, koopman en winkelier

Aantekeningen:

Bij vonnis van de Arr.Regtbank te Leeuwarden, dd. 15 Junij 1882, is FRANS PATER, Koopman en Winkelier (div. reclame advertenties) te Ternaard, verklaard te zijn in staat van faillissement, aangevangen den 12 Junij bevorens.

Overleden:
In de overlijdensadvertentie van Frans staat verder: Nog treurende over het verlies onzer dierbare moeder, trof ons heden andermaal een zware slag, door het overlijden van onzen geliefden Vader, den Heer FRANS PATER, in de ouderdom van 57 jaren. Getekend door Henri, Johannes, Anna Maria, Johan, Charles Hugo en Albertine Pater.

Frans Beatrix Julia Josephine Bosschart 17 jul 1867 (Civil)Leeuwarden. Beatrix (dochter van Adrianus Johannes Hendrikus Bosschardt en Anna Maria Broumans) 21 aug 1836 Roosendaal; 01 jun 1888Groningen. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Overleden:
Volgens zijn overlijdens advertentie overleed hij aan de gevolgen van hevige stuipen.

:

• Beroep: organist en muziekmeester

Aantekeningen:

Geboorte-advertentie: Heden verloste van eenen Zoon Tætske Riemersma, echtgenote van H. Pater. Leeuwarden, den 1 September 1835.

Overleden:
Overlijdensadvertentie: HELLEVOETSLUIS, 21 Augustus 1865. Heden overleed, aan een hevige borstziekte, in den ouderdom van bijna 30 jaren, mijn geliefde Echtgenoot JOHAN PATER, mij nalatende 1 Kindje. B.J.J. Bosschart, wed. J. Pater.

Johan Beatrix Julia Josephine Bosschart 26 jun 1862 (Civil)Bergen op Zoom. Beatrix (dochter van Adrianus Johannes Hendrikus Bosschardt en Anna Maria Broumans) 21 aug 1836 Roosendaal; 01 jun 1888Groningen. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Overleden:
Oud 7 maanden.

Aantekeningen:

Sjoerd vertrekt op 15 april 1854 naar Kollum

Overleden:
Grootvader Hendrik Pater liet een overlijdensadvertentie plaatsen met als tekst: Heden overleed, ten mijnen huizen, mijn geliefde Kleinzoon SJOERD PATER, in den ouderdom van 19 jaar.

Grietje Bernard Elias Schilling 05 jul 1877 (Civil)Leeuwarden. Bernard (zoon van Gustaaf Eduard Schilling en Elisabeth Adriani) 26 jul 1841 Leeuwarden; 27 jun 1912Wolvega. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Overleden:
Adv.: EENIGSTE KENNISGEVING. Heden overleed in het Old Burger Weeshuis alhier, onze geliefde Zuster Taetske Pater, ruim 20 jaren oud. Leeuwarden, 9 Januarij 1872. Mede uit naam mijner Broeder. G. Pater.

:

• Beroep: in 1863 stucadoorsknecht (10 jaar oud), later reiziger in naaimachines

Aantekeningen:

Verblijfplaats:
Op 8 april 1877 laat hij zich inschrijven in Dokkum, komende van Leeuwarden. (Bev. reg. 1870-1880.)

Overleden:
Overl. adv.: Heden overleed te Amsterdam, tot onze diepe droefheid, onze geliefde Broeder HENDRIK PATER, in den ouderdom van 29 jaren. Leeuwarden, 17 November 1882. B.E. Schilling G. Schilling-Pater

:

• Beroep: koopman

Auke Maria Elisabeth Vonk 30 okt 1884 (Civil)Dokkum. Maria (dochter van Syne Vonk en Harmina Schaap) (ca 1855) Hardegarijp. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: advocaat

Aantekeningen:

Verblijfplaats:
Hij vertrekt op 9 januari 1889 vanuit Dokkum naar Hellevoetsluis.

Hendrik Hermina Cornelia Wittermans 19 jun 1901 (Civil)Groenlo. Hermina (dochter van Paulis François Wittermans en Bartha Jacoba Geertruid Geers) (ca 1870) Groenlo. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: verificateur bij de rijksbelastingen

Aantekeningen:

Verblijfplaats:
Hij komt op 14 oktober 1889 in Dokkum aan vanuit Alkmaar. Ze is dan zonder beroep.

Wytze Maria Margaretha Verfaille 30 mrt 1904 (Civil)Den Helder. Maria (dochter van Jan Verfaille en Maria Wielick) (ca 1876) Den Helder. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: leraar

Aantekeningen:

In maart 1885 ging Johannes met z'n moeder mee naar Groningen om daar te gaan wonen bij z'n vader in de Heerestraat. Na het overlijden van beide ouders in resp. 1888 en 1889 woonde Johannes met halfbroer Henri en zusje Anna Maria aan de Frederikstraat. Het beroep van Johannes was destijds employee bij Van Gend & Loos. De avontuurlijke Johannes vertrok op 2 juli 1891 (23 jaar oud) met als bestemming AFRIKA.

Geboorte-advertentie: Bevallen van een welgeschapen Zoon B.J.J. Pater-Bosschart. Leeuwarden, 28 April 1868.

Overleden:
Overlijdensadvertentie: Heden ontvingen wij met groot leedwezen bericht uit Kaswin (Perzië) (Iran, red.) van het overlijden van onzen lieven Broeder en Zwager Dr. JOHANNES PATER in leven Leeraar aan de Amerikaansche Hoogeschool te Teheran. Helder: A.M. Ybes-Pater, W. Ybes. Bushire (Perzië): J. Pater. Naarden: Ch.H. Pater, J. Pater-Krijger. Mierlo (N.Br.): A. Enghardt-Pater, M.C. Enghardt.

Aantekeningen:

Overleden:
Advertentie: Heden overleed ons jongste kindje CHARLES HUGO, bijkans 4 maanden oud. Leeuwarden, 4 November 1869. F. Pater, B.J.J. Pater-Bosschart. Eenige kennigeving.

Aantekeningen:

Een kleine advertentie zegt: Bevallen van eene Dochter, B.J.J. PATER-BOSSCHART. Leeuwarden, 15 Oct. 1870 Eenige kennisgeving. Echter niet lang daarna.weer een advertentie; Eenigste kennisgeving. Heden overleed ons kindje ANNA MARIA, 11 weken oud. 5 Januarij 1871.

Aantekeningen:

Haar jongste jaren bracht Anna Maria door in Leeuwarden. Op 13-jarige leeftijd ging ze met het gezin mee naar de stad Groningen, dit was in 1885. Haar vader werkte daar als boekhouder en ze woonden in de Heerestraat. Slechts drie jaar later overleed haar moeder en het jaar daarop haar vader. Anna werd tevens gescheiden van de jongste drie gezinsleden, die naar andere verzorgingsplaatsen moesten. Ze ging met de oudste twee broers samen wonen aan de Frederikstraat. Het was een zeer slechte tijd voor dit 17-jarig meisje. Echter de ellende ging in rap tempo door. In juli 1891 vertrok broer Johannes voorgoed uit Nederland met bestemming Afrika. Broer Henri had een slechte gezondheid en overleed in januari 1893 aan "keeltering". Helemaal alleen bleef ze over, 21 jaar jong. Op 7 maart van het jaar 1893 vertrok Anna uit Groningen naar Ulrum.

Anna Willem IJbes 15 okt 1903 (Civil)Den Helder. Willem (zoon van IJbe IJbes en Marijke Wilbers) 30 apr 1871 Leeuwarden; 09 nov 1947Den Helder. [Gezinsblad] []

:

• Verblijfplaats: Adres:
  Bushire
  Perzië (Iran)

Aantekeningen:

Johan was elf jaar toen zijn ouders besloten te verhuizen naar Groningen. Dit werd geen gelukkige tijd, want beide ouders overleden vlak na elkaar, waarna Johan op 15 juni 1889 naar Kampen ging. Hij was toen 16 jaar. In het F.O.P.-archief bevindt zich een militair certificaat van 1890 uit Kampen, betreffende ene J. Pater. Hoogstwaarschijnlijk is dit van Johan. Vermoedelijk woonde hij in 1927 te Bushire in Perzië, het huidige Iran.

:

• Beroep: stuurman, kapitein, gezagvoerder bij K.N.S.M.
• Verblijfplaats: Adres:
  Julianalaan 8
  Naarden
• Crematie: 09 apr 1955, Velsen

Aantekeningen:

De ouders van Charles Hugo gingen zich in 1885 vestigen in Groningen, in de Heerestraat. Vader was destijds boekhouder. Dit werd geen gelukkige tijd want moeder overleed in 1888 en vader in 1889. De overige gezinsleden werden gescheiden. De oudste drie gingen wonen aan de Frederikstraat, broer Johan vertrok naar Kampen en Charles Hugo, 13 jaar oud, ging met z'n zusje Albertina naar Leeuwarden. In een brief van zijn tante Anna Catharina van 1 maart 1893 staat vermeld: "Charles hier uit het Weeshuis is te Harlingen bij de Directeur der Zeevaartkundige School in de kost, en wil zeeman worden, het is niet met 't zin van de Heeren alsmede niet van Vader en Meester, doch hij liet zich niet raden en nu is 't maar te hopen het hem goed moge bevallen". Hij wilde studeren. Als wees kon hij naar de HBS, maar alleen als hij later dominee of dokter wilde worden Hij wilde geen van beide en ging naar de Zeevaartschool. Zo werd hij stuurman, kapitein en later gezagvoerder op de grote vaart.

Crematie:
Driehuis-Westerveld

Overleden:
Overlijdensadvertentie: Na een landurig lijden is rustig van ons heengegaan onze lieve Man, Vader, Behuwd- en Grootvader CHARLES HUGO PATER, oud-Gezagvoerder K.N.S.M. in de ouderdom van 79 jaar. De crematie zal plaatsvinden te Velsen Zaterdag 9 April a.s., na aankomst van trein 9.01 halte Driehuis-Westerveld. Naarden, 6 April 1955. Julianalaan 8 te Naarden.

Charles Johanna Maria Krijger 18 jun 1908 (Civil)Amsterdam. Johanna (dochter van Theodorus Jacobus Antonius Krijger en Wilhelmina Magdalena Gottlieb) 28 jun 1883 Amsterdam; 22 mrt 1959Hilversum. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Op 8-jarige leeftijd verhuisde Albertina van Leeuwarden naar de stad Groningen, alwaar ze met haar ouderlijk gezin ging wonen in de Heerestraat, in het centrum van de stad. De tijd tussen de Groningers werd echter een zeer slechte, want haar ouders overleden kort na elkaar, waardoor het gezin uit elkaar werd gerukt. De oudste drie gingen aan de Frederikstraat wonen, Johan ging naar Kampen en de 12-jarige Albertina ging samen met haar broer Charles Hugo op 23 augustus 1889 naar Leeuwarden. In een brief van haar tante Anna Catharina uit Leeuwarden van 1 maart 1893 staat:"Albertine hebben we nog hier Zondag ten eten gevraagd, daar dit een goede afleiding voor haar is . . .".
Woonplaatsen van Albertina: Mierlo, Helmond, Wassenaar, Wisch, Terborg en Amsterdam.

Albertina Marinus Cornelis Enghardt 07 mei 1903 (Civil)Amsterdam. Marinus (zoon van Franciscus Gerardus Enghardt en Sophia Kerkhoven) 03 feb 1876 Deurne; 18 mrt 1944Arnhem. [Gezinsblad] []

Aantekeningen:

Overleden:
Aangegeven door: Frans Pater, vader, winkelier, 47 jaar en Gerben Bierma, klerk, 37 jaar, bekende, beiden wonende te Ternaard.

:

• Beroep: Commissionair

Aantekeningen:

Henri verloor op 2-jarige leeftijd zijn vader. Moeder Beatrix vond troost bij haar zwager Frans Pater en trouwde met hem in 1867 te Leeuwarden. In maart 1885 ging Henri op 22-jarige leeftijd met z'n moeder en vijf (half)broertjes/zusjes wonen bij zijn stiefvader, tevens oom, Frans in één van de belangrijkste straten van de stad Groningen, de Heerestraat. Moeder overleed in 1888 en vader/oom Frans in 1889. Het gezin werd daarna uiteen gerukt. Drie kinderen waren nog minderjarig en werden elders ondergebracht. Henri werd hoofd van het driepersoons gezinnetje dat overbleef, t.w.: Henri, Johannes en Anna Maria. Ze gingen wonen aan de Frederikstraat. Het beroep van Henri was destijds handelsagent. In juli 1891 moest hij afscheid nemen van broer Johannes, die naar Afrika vertrok. Anderhalf jaar later werd Henri ernstig ziek en overleed in de winter van 1893 in het ziekenhuis te Groningen aan "keeltering", 29 jaar jong en ongehuwd, van beroep commissionair

Geboorte-advertentie Voorspoedig bevallen van een welschapen Zoon, B.J.J. Pater, Geb. Bosschart. Hellevoetsluis, 24 April 1863.

:

• Beroep: kantoorbediende
• Verblijfplaats: Adres:
  Pr. Frederik Hendriklaan 27
  Naarden

Wilhelmina Gerrit Jan Itter 01 sep 1942 (Civil)Naarden. Gerrit 21 okt 1913 Amsterdam; 05 feb 1994Naarden?; Bussum, Algemene en Nieuwe RK Begraafplaats. [Gezinsblad] []

:

• Beroep: grossier

Aantekeningen:

Theo heeft op de Nederlandse Antillen gewoond. Kwam in 1936 terug in Nederland, woonde o.a. te Apeldoorn, Ermelo en Harderwijk.

Theodorus Renske Petronella Bier [Gezinsblad] []

Beatrix Sijbren Braam 04 apr 1947 (Civil)Naarden. Sijbren 07 jul 1913 Amsterdam; 28 dec 1968Hilversum. [Gezinsblad] []

Frans Anna Margaretha De Wilde [Gezinsblad] []

Jacoba Jacob Tolk 20 dec 1933 (Civil)Helmond. Jacob (zoon van Cornelis Tolk en Eegje Hofman) (ca 1905) Bussem. [Gezinsblad] []